Józef  Czapski w 2018 roku,  w Nowym Jorku

     Kiedyś, przed laty, za panowania Staszka Kwiatkowskiego w Forum, zaproponowałam, że może napiszę coś o Józefie Czapskim, jako, że mnie zafrapowała jego wielowymiarowa osobowość. Nie uzyskując aprobaty, dałam spokój i nie nalegałam. Pewnie mogłabym wtedy napisać zaledwie jakiś niewielki artykuł. Tymczasem Amerykanie mnie wyręczyli. Pod koniec roku 2018 ukazały się trzy rzeczy poświęcone właśnie Czapskiemu, oczywiście w języku angielskim. Wszystkie wydane przez The New York Review. Są to: Biograficzna książka Erica Karpelesa  „Almost nothing. The 20th Century Art and Life of Josef Czapski”; Wykłady Czapskiego wygłoszone po francusku o M. Prouście, w obozie sowieckim oraz  tłumaczenia na angielski ”Na nieludzkiej ziemi”.    

            Oto Amerykanin, malarz i intelektualista z Kalifornii zafascynowany Polakiem pisze jego biografię. Oczarowanie Józefem Czapskim, świadkiem współczesnej  historii, oficerem rezerwy więzionym w obozach sowieckich w Starobielsku i Griazowcu, wzięło się u niego od wiadomości o wygłaszanych przez Czapskiego, po francusku, odczytach na temat Marcela Prousta. Ten fakt, w jakiś szczególny sposób zapadł w pamięci Erica Karpelesa, bo on też uwielbia francuskiego autora. Eric od znajomej z Kanady otrzymał wydruk wykładów. I uznał to za niesamowite wprost  wydarzenie godne poznania i ogłoszenia. Te teksty wyszły  spod pióra człowieka, który znalazł się w warunkach całkowitego upadku wszelkich wartości. A on, lekceważąc grozę i upodlenia mówi o Prouście i zanurza się w dziejach  historii francuskiej arystokracji. Karpeles poszedł dalej w poszukiwaniach źródeł, aby pogłębić  wiedzę i  następnie  opublikować w swojej książce rozdziały o tragicznym losie polskich oficerów, zagarniętych przez Armię Czerwoną. Wprowadził też błyskotliwe uwagi o twórczości Czapskiego – malarskiej i literackiej. Ta pozycja  nie powstała z zamówienia przez wydawnictwo, czy jako praca doktorska, ale z potrzeby ducha, z zakochania się w polskim, niezwykłym  człowieku, nieżyjącym od 25 wielu lat. Niechaj o ocenie twórczości malarstwa Czapskiego świadczy fakt wytypowania w 1939 roku jego obrazu „Gołębnik” na Międzynarodową Wystawę  „Świt Nowego Dnia”, która odbyła się w Nowym Jorku. Pracę tę wybrano spośród wielu innych, aby prezentowała współczesne malarstwo polskie. O jego wielkości jako literata, niechaj mówią książki powstałe w latach 1945 i w 1949 roku. Obecnie, wydanie „Na nieludzkiej Ziemi” w wersji angielskiej „On The In Human Land”, zawdzięczamy Antonii Lloyd –Jonson, tłumaczce wielce zasłużonej dla naszej literatury. 

          Nie miejsce tu, aby szczegółowo omawiać książkę o Czapskim. Odezwą się na pewno liczne głosy krytyków, po ukazaniu się polskiego przekładu. Na to nie trzeba będzie długo czekać, bo już jest rozpoczęte tłumaczenie.

   Eric Karpeles jest znawcą europejskiego malarstwa, ma wszechstronne wykształcenia, jest miłośnikiem Marcela Prousta. Wcześniej nie znał języka polskiego i z pewnością nie wiedział wiele o Polsce. To po spotkaniu z dziełem  Czapskiego rozpoczął żmudną, trwającą wiele lat pracę, opanował język polski, przestudiował dwudziestowieczną historię sztuki polskiej, spotkał się w wieloma osobami i wielokrotnie też przyjeżdżał do Polski, do Francji i z podziwu godną starannością napisał  biografia Józefa Czapskiego.

           Namawiam gorąco do  zainteresowania się książką, do zakupu i zagłębienia się w niej. Pokażmy Amerykanom, że wysoko cenimy ich twórczość literacką, a zwłaszcza kiedy dotyczy naszych WIELKICH.  

Elżbieta Ulanowska