„Poszukiwanie skarbów” czyli badania nad historią Polonii

           Od czerwca do września czyli w wakacyjne miesiące bieżacego roku „tajemnicza polska grupa” badaczy naukowych odwiedzała polonijne parafie zlokalizowane w północnowschodniej części Stanów Zjednoczonych. Nie były to jednak wizyty kurtuazyjne lecz, mimo wakacji czas wypełniony żmudną pracą . Co to za grupa i jaki był cel ich wizyt, spróbujemy się dowiedzieć w rozmowie z „szefem” grupy, historykiem KUL-u, Prof. Jackiem Gołębiowskim.  

Prof. J.G. – Od dwóch lat, a konkretnie od lipca 2017 roku najstarsze i największe polskie parafie w Stanach Zjednoczonych określane jako „Polish Cathedrals” są regularnie eksplorowane przez grupę historyków z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, wspomaganą przez historyków sztuki z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego z Warszawy i polonijnych badaczy z Chicago i Orchard Lake (Polonijne Seminarium, koło Detroit w Michigan). Powodem regularnych wizyt naukowców z Polski jest realizacja grantu polskiego Ministerstwa Kultury „Parafie polskie w USA – inwentaryzacja fotograficzna i źródłowa”.

Ks. J. K. – Gdzie i kiedy zrodził się pomysł na prowadzenie badań historycznych na Polonią w USA?

Prof. J.G. – Pomysł rozpoczęcia kompleksowych badań nad polskim dziedzictwem kulturowym w USA zainicjował w latach 80-tych XX wieku prof. Czesław Bloch, kierownik Instytutu Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. Podczas swoich licznych podróży po Stanach Zjednoczonych zauważył iż polscy emigranci w Stanach Zjednoczonych stworzyli sieć osad i kolonii o charakterze polskim, które zostały włączone do imponującej struktury organizacyjnej. Fundamentem na którym rozwijały się polskie organizacje i instytucje były  parafie ( w szczytowym okresie w liczbie około 1000), przy których zbudowano setki kościołów, szkół, szpitali i centrów kultury. Było to wspaniałe świadectwo przywiązania do wiary i dziedzictwa, które dla Polaków były i, wierzę, że pozostaną ostoją życia narodowego. Niestety brak środków finansowych w ostatnich latach komunistycznych rządów w Polsce oraz brak zainteresowania badaniami nad dziedzictwem katolickiej kultury za oceanem przez lata uniemożliwiał rozpoczęcie badań.

        Nową definicję projektu badawczego opracowali w ostatnich latach, prof. Jacek Gołębiowski i dr Paweł Sieradzki z Ośrodka Badań nad Polonią KUL. Dzięki nowatorskiemu ujęciu projekt otrzymał środki finansowe na rozpoczęcie badań.

Ks. J.K. – Jakie konkretne zadania zostały postawione przed grupą badawczą?

Prof. J.G. – Głównym celem badawczym naszego projektu jest kwerenda i zabezpieczenie poprzez digitalizację cyfrową niepowtarzalnych materiałów źródłowych związanych z istnieniem i działalnością centrów polskości skupionych wokół parafii polskich w USA. W szczególności interesują nas źródła rękopiśmienne w postaci ksiąg sakramentalnych, kronik parafialnych, kronik bractw i stowarzyszeń, komitetów jubileuszowych, kolekcje korespondencji i archiwów fotograficznych. Kolejne cenne źródła to księgi jubileuszowe parafii i kapłanów, sprawozdania finansowe parafii etc. Ponadto historycy sztuki wspierani przez  profesjonalnego artystę fotografika wykonują setki, jeśli nie tysiące zdjęć dokumentujących architekturę, wystrój i wyposażenie kościołów oraz innych obiektów skupionych wokół parafii. Dzięki temu zabezpieczamy na potrzeby przyszłych badań każdy rodzaj twórczości naszych przodków w Stanach Zjednoczonych, począwszy od architektury, poprzez witraże, rzeźby, malowidła aż po ornaty i kielichy z polskimi inskrypcjami etc.

Ks. J.K. – Jakimi osiągnięciami możecie się już pochwalić?

Prof. J.G. – Do tej pory przeprowadziliśmy inwentaryzację 44 obiektów ( 21 w Chicago, 13 w Detroit i okolicy, 3 w Cleveland: św.Stanisława, św. Kazimierza i św. Jana Kantego;  2 w Pittsburghu i 5 w Buffalo). Prace trwały w lipcu i sierpniu 2017 i 2018 roku. W kolejne wakacje zostanie przeprowadzona szczegółowa inwentaryzacja polskich katedr w Milwaukee i na Wschodnim Wybrzeżu. Zespół rozpocznie także inwentaryzację kolejnych polskich parafii w Chicago, już spoza kategorii Polish Cathedrals.

Ks.J.K. – Jak przyjmowała Waszą pracę i Was samych Polonia Amerykańska?

Prof. J.G. – Podczas prowadzonych badań spotkaliśmy się z wielkim zainteresowaniem i życzliwością Polonii Amerykańskiej. Szczególnie ważna dla nas była życzliwość księży i pracowników parafii bowiem wiązała się ona z pomocą w udostępnianiu zbiorów, archiwaliów i obiektów do fotografowania. Idea projektu zakłada zaangażowanie logistyczne i wsparcie finansowe strony polonijnej. Mamy nadzieję iż z czasem znajdą się instytucje, organizacje, firmy lub osoby prywatne, które zechcą podjąć z nami współpracę w tym dziele ratowania polskiego dziedzictwa w USA.

Większość członków mojego zespołu zetknęła się po raz pierwszy z Polonią amerykańską i wytworzonym przez nią dziedzictwem. Wszystkich nas zafascynował ogrom tych dokonań, prężność organizacyjna i niezwykła aktywność na wielu polach. Realizacja projektu i upowszechnienie wyników badań stwarza szansę na przybliżenie wiedzy o tej ważnej części historii narodu polskiego jak najszerszemu gronu odbiorców.

Ks.J.K. – Proszę o zaprezentowanie członków zespołu badawczego.

Prof. J.G. – Prace inwentaryzacyjno-dokumentacyjne prowadzi 7- osobowy zespół w składzie:

Prof. Jacek Gołębiowski – kierownik projektu, dyrektor Ośrodka Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

Prof.Katarzyna Chrudzimska-Uhera, dyrektor Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Prof. Anna Czyż, prodziekan Wydziału Nauk Historycznych i Społecznych UKSW

Dr Paweł Sieradzki, sekretarz naukowy w Ośrodku Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL

Dr Bartłomiej Gutowski, historyk sztuki UKSW

Siostra mgr Genowefa Potaczała, historyk kościoła (obecnie archiwistka w Orchard Lake)

Norbert Piwowarczyk, fotografik

Zespół jest wspierany przez ks. dr Stanisława Flisa z Centralnego Archiwum Polonii Amerykańskiej w Orchard Lake

Ks.J.K. – Gdzie można zapoznać się z efektami Waszych prac?

Prof. J.G. – Efekty pracy można będzie zobaczyć na stronie internetowej kosciolypolskiewusa.com

Strona jest tworzona od podstaw w języku polskim i w dalszym etapie także w angielskim.

W pierwszej kolejności zostaną umieszone obiekty z Chicago i okolic, a następnie kolejne obiekty zgodnie z harmonogramem badań.

Ks.J.K. – Czy zrodziły się jakieś refleksje na przestrzeni kilku pobytów wśród Polonii w USA?

Prof.J.G, – Nasza najważniejsza refleksja związana jest z podziwem dla naszych przodków, którzy pomimo braków finansowych i egzystencji w bardzo ciężkich warunkach, podjęli trud budowy majestatycznych świątyń, szkół, audytoriów i centrów kultury świadczących o ich przywiązaniu do wiary i miłości do Ojczyzny. Wszyscy mamy świadomość iż jest to ostatni moment na ratowanie wspaniałego dziedzictwa kultury materialnej i niematerialnej wytworzonego przez polskich emigrantów za oceanem.

K.J.K – Bardzo serdecznie dziękuję za rozmowę, życząc aby „czekało Was jeszcze wiele pracy”, co bedzie z wielką korzyścią dla Polonii i Polski, a też bogactwem dla przyszlych pokoleń. Z niecierpliwością również oczekuję na pojawienie się strony internetowej z efektami Waszych prac.

 Ks. Jerzy Kusy