Korczak w Cleveland

Drzewo, łąka, wiatr szumi w gałęziach drzewa, ptak śpiewa nad łąką. Droga. Z drzewa wyłaniają się dzieci i odchodzą drogą. Znowu łąka. Cisza. Za chwilę okaże się, że na łące, w trawie schowane są dzieci, po chwili jedno po drugim pojawia się i odchodzi drogą.

Pamiętam, gdy jako dzieci, kiedy nadszedł czas, wchodziliśmy na dużą czereśnię, każdy z nas na „swoją” gałąź, i obrywaliśmy garściami owoce. Siedzieliśmy tam, niewidoczni dla innych, aż wszystkie owoce w zasięgu ręki były zerwane. Wtedy był koniec zabawy i rozchodziliśmy się. Aż przyszedł czas na inne drzewo, z innymi owocami. Nie wchodziliśmy tylko na mirabelkę, była mała i miała kwaśne owoce. A gdy jaskółka utopiła się w studni, to zrobiliśmy jej pogrzeb.

Samantha Baskind jest profesorem historii sztuki na Cleveland State University. Lubię przyjezdnym pokazywać Warszawę. Zaprowadziłem ją pod pomnik Korczaka. Razem z Józefem Lorskim pokazaliśmy jej, co zostało z Getta Warszawskiego. Samantha jest autorką książki o pamięci powstania w getcie w sztuce i kulturze amerykańskiej. Jej spotkanie z pamięcią Korczaka w Warszawie było bardzo osobiste i emocjonalne.

Patrycja Dołowy, polska fotografka, artystka multimedialna zakopuje w różnych miejscach miasta „skarby”, nazywa je „widoczkami”. Ja jako dziecko zakopywałem „skarby”. Dzisiaj, gdy pójdę pod swój dom dzieciństwa, wiem gdzie są zakopane. To pamięć. Patrycja chce, żeby jej miasto też pamiętało. Nie w pomnikach, ale w prywatnych, osobistych „widoczkach”. Patrycja jest artystką, Samantha jest profesorem sztuki.

W Getcie Warszawskim rosła mirabelka. Gdy był koniec świata i wszystko zginęło, ona została. Ona pamiętała. Ona była pamięcią. I przyszedł człowiek bez pamięci i ją zniszczył. I nagle, jak te dzieci na łące, pojawili się ludzie na całym świecie, którzy pamiętali, że gdzieś są pestki mirabelki i mirabelka odżyła. Patrycja posadziła mirabelkę tam, gdzie była, w  getcie. Tym razem „widoczek” pokazał się światu.

Sean Martin napisał książkę o dzieciach żydowskich w przedwojennej Polsce. O sierotach. Takich, jak dzieci Korczaka. Pisał o Małym Przeglądzie, piśmie całkowicie prowadzonym przez dzieci z inspiracji Korczaka. Stary Doktor, bo tak go nazywano, bardzo dbał o autonomię dziecka. Stworzył prawa dziecka, które do dzisiaj wchodzą w skład Konwencji Praw Dziecka.

Gdy Sean usłyszał, że Cleveland Clinic udostępniło miejsce na wystawę Sharon Lockhart* poświęconą Małemu Przeglądowi, natychmiast tam poszedł. Na ścianach olbrzymie zdjęcia dziewczynek z Rudzienka studiujących wydania Małego Przeglądu. Dziewczynki siedzą na wielkich ławach w Bibliotece Narodowej, takich samych jak te, które wystawione są tu, w galerii Cleveland Clinic. Miasto, szpital, zmartwieni ludzie przechodzą, a tu …pamięć. Pamięć o dzieciach Korczaka. Tym razem w Cleveland, nie w Warszawie. To samo Cleveland, gdzie mieszka Samantha.

FRONT, multimedialna, międzynarodowa wystawa artystyczna w przestrzeni miasta Cleveland. Stan Ohio, USA, lato, 2018 rok. Ohio City, poprzemysłowa część miasta, a tam pokaz filmu Sharon Lockhart z warsztatów z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii w Rudzienku, powiat Otwock. W trakcie tych warsztatów dzieci odkrywają swoje możliwości i uczą się korzystać ze swojej autonomii. Poznają swoje ciało w ruchu i odnajdują siebie jako część krajobrazu, są widoczkiem, zapisują go w kolejnych numerach Małego Przeglądu. Ostani numer ukazał się w piątek, 1 września 1939 roku. Teraz one będą pisać następne numery, zachowując ten sam charakter co poprzednie.

Oglądam film z Rudzienka. To właśnie ten film o drzewie i łące. O dzieciach, które pojawiają się i znikają. Ale były i będą. Będą zakopywać „skarby”, wchodzić na drzewo, spacerować po mieście, chodzić korytarzami szpitala, czytać gazety i będą rozmawiać ze swoimi dziećmi. W Cleveland i w Warszawie. I pamięć o mirabelce czy o Korczaku sprawi, że dziecko się uśmiechnie, a „kiedy się śmieje dziecko, śmieje się cały świat” (J. Korczak).
*More information about Sharon Lockhart’s Little Review can be found in the article Giving Voice and Power to Young Women by Jakub Gawkowski, http://politicalcritique.org/cee/poland/2017/little-review-giving-voice-and-power-to-young-women/.